بسم الله الرحمن الرحیم

عرض شد سیر نهایی انسان به اینست که به حقیقت ذات خود برسد و حدیث شریف "اعلمکم بنفسه، اعلمکم بربه " از امیر بیان حضرت امیر المومنین علیه افضل صلوات المصلین مطرح شد.

بدین معنا که عالمترین شما به نفس خود، عالمترین است نسبت به پروردگار خویش است. یعنی هر چه به حقیقت نفس خویش آگاهی پیدا کنی، قهرا به همان اندازه به خدای خود آگاهی پیدا می کنی. در اینصورت، معرفت نفس نردبانی برای معرفت ربّ می شود. بنابراین اگر کسی بپرسد چگونه خدا را بشناسیم؟ پاسخ اینست که نفس خود را بشناس، به همان اندازه به پروردگار خویش شناخت پیدا خواهی کرد.

نفس به چه معناست و منظور از آن چیست؟

اگر نفس را بمعنای مطلق بگیریم، شامل نفس نباتی، نفس حیوانی و نفس انسانی میشود. انسان در سیر وجودی خود، این سه مرحله را پشت سر می گذراند. در اولین مرحله وجود انسان از نفس نباتی نشأت میگیرد که همان نطفه است. در مرحله بعد انسان از نفس حیوانی عبور میکند و در آخر به مرحله نفس انسانی میرسد. و این مرحله بی نهایت مراتب دارد که در آینده خواهد آمد. 

بدلیل اینکه نفس انسانی در رتبه شریفتر و لطیفتر است لذا عمده مباحث ما در شناخت این مرحله سوم که نفس انسانیست، خواهد بود. اصولا کل عرفان به یک معنا حول شناخت نفس دور میزند. ما با جان خود کار داریم و میخواهیم کتاب نفس خود را باز کرده و بخوانیم. این کتابی که مثالی از تمام عوالم هستی و وجود است، تمام اسرار عالم وجود در همین کتاب نهفته شده است. قرآن کریم به موجودی داده شد که همه چیز مسخر اوست. و این راه و طریق، شهودی و رسیدنی است، یعنی باید قلب این راه را طی کند. راه، راه دل است و درد، درد دل است. باید به درد دل خویش آگاهی پیدا کنیم و ان را درمان کنیم.

الهی آنکه درد ندارد، انسان نیست!

ای عزیز! آیا این صحیح است که ما در همه چیز شناخت داشته باشیم، ولی نفس خویش را نشناسیم؟!

حکمت، همین معرفة النفس است، که انفع المعارف است. 

آن که از صحیفه نفس خود آگاهی ندارد، از کدام کتاب طرفی می بندد؟!

آن که گوهر ذات خود را تباه کرده است، چه بهره ای از زندگی برده است؟!

آن که خود را فراموش کرده است، از یاد چه چیز خرسند است؟!

آن که می پندارد کاری برتر از خود شناسی و خدا شناسی است، چیست؟!

 (صد کلمه در معرفت نفس-علامه حسن زاده آملی)

بسم الله الرحمن الرحیم

قال رسول الله صلی الله علیه و اله: اعلمکم بنفسه اعلمکم بربه.

داناترین شما به نفس خود، داناترین است به پروردگار خویش.

معرفت نفس اقرب طرق به ماورای طبیعت، و صراط مستقیم خداشناسی است. انسان جامع بحر وجود و جامعترین دفتر غیب و شهود و کاملترین مظهر واجب الوجود است. این جدول اگر درست تصفیه و لایروبی شود، مجرای آب حیات و مجلای ذات و صفات می گردد. این دفتر شایستگی لوح محفوظ شدن کلمات نوریه را داراست.

دفتر حق است دل به حق بنگارش        نیست روا پر نقوش باطله باشد

سیر انفسی غایت آن معرفت شهودی است که لم اعبد ربا لم اره، و سیر آفاقی نهایت آن است. انسان کاری مهمتر از خودسازی ندارد و آن مبتنی بر خودشناسی است. (از بیانات علامه حسن زاده آملی)

ذات این انسان پنهان است. تمام موجودات عالم در حرکت بسوی کمال است. جماد در حرکت کمالی خود می خواهد نبات شود. دانه در دل خاک حرکت تکاملی دارد و به دنبال حیات است. و نبات هم در حرکت است و می خواهد حیوان شود و همچنین حیوان در حرکت کمالی خود می خواهد انسان شود. حال این سوال مطرح است، پس این انسان غافل در حرکت خود، بسوی کجاست و می خواهد چه شود؟ قرآن کریم و اولیاء الهی به ما آموخته اند که انسان در حرکت بسوی خداست و می خواهد خدایی شود.

إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْن مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا  (احزاب 72)

خداوند سبحان به این انسان امانتی داد تا سالم و بی عیب و نقص به او بازگرداند. آن امانت جز ولایت الهی نیست که آسمانها و زمین و تمامی موجودات استعداد پذیرش آن را نداشتند، ولی این انسان که بسیار در حق خود ظالم و جاهل است، این امانت را با همه عظمت و سنگینی اش پذیرفت. و تنها با علم و ایمان و عمل صالح است که میتواند آنرا به سرمنزل مقصود برساند. و اگر در این امانت خیانت کند عاقبت وخیمی به دنبال دارد، و آن هلاکت دائمی است.

بسم الله الرحمن الرحیم

قال امیر المومنین و مولا الموحدین علی علیه السلام: معرفة النفس انفع المعارف.

مرفت نفس نافعترین و پرارزشترین معارف و علوم است.

انسان چگونه موجودی است؟ حقیقت انسان چیست؟ کمال انسانی چیست؟ آیا ما موجودی زمینی هستیم؟ یا اینکه مرغی لاهوتی هستیم که چند صباحی به این عالم خاکی آمدیم تا پر و بال شکسته خود را ترمیم نماییم و دوباره بسوی جایگاه اصلی و ابدی خود به پرواز درآییم؟ انا لله و انا الیه راجعون. ما از اوییم و بسوی او باز خواهیم گشت!

عزیز! دمی تامل نموده ای که از کجا آمده ای و در کجا هستی و به کجا خواهی رفت؟ امیر بیان علی علیه السلام فرمود: رحم الله من عرف من این و فی این و الی این. خدای رحمت کند کسی را که بداند از کجاست و در کجاست و بسوی کجا خواهد رفت!

آیا ما بیداری هستیم و یا در خوابی عمیق بسر میبریم؟ آیا حقیقت خود را براستی شناخته ایم؟ بیا دمی در خود تامل کنیم تا خود را بشناسیم!

ما در این سطور بر آنیم که بازنگری مجدد در خویشتن خود کنیم و گوهر خود را دریابیم. و تا فرصت باقیست دمی به عالم خود سری بزنیم و کتاب شریف معرفت نفس خود را بخوانیم. ببینیم چه گنجی در وجود ما هست و چگونه باید مرغ لاهوتی خود را به پرواز درآییم. بیا تا عمر شریف خود را بیشتر از این ضایع نکنیم و از این خواب غفلت بیدار شویم!

در کتاب شریف الهی نامه از حضرت علامه حسن حسن زاده آملی حفظه الله آمده است:

الهی، به حق خودت حضورم ده و از جمال آفتاب آفرینت نورم ده!

الهی، راز دل را نهفتن دشوار است و گفتن دشوارتر!

الهی، اگر گلم و یا خارم از آن بوستان یارم.

الهی، کلمات و کلامت که این قدر شیرین و دلنشین‌اند، خودت چونی؟

الهی، دست با ادب دراز است و پای بی‌ادب؛ «یا باسط الیدین بالرحمة، خذ بیدی!»

الهی، هر چه بیشتر دانستم نادانتر شدم، بر نادانی‌ام بیفزا!

الهی، اگر از من پرسند کیستی، چه گویم؟

الهی، هر چه بیشتر فکر می‌کنم دورتر می‌شوم.

الهی، تو پاک آفریده‌ای، ما آلوده کرده‌ایم.

الهی، حق محمد و آل محمد بر ما عظیم است؛ «اللّهم صلّ آل محمد و آل محمد!»

الهی، شکرت که فهمیدم که نفهمیدم.

الهی، رویم را نیکو کردی، خویم را هم نیکو گردان!

تلاش خواهد شد که حد اقل هفته ای یک نوشته در زمینه شناخت و معرفت نفس در این وبلاگ آورده شود. شاید که نافع برای خوانندگان عزیز قرار گیرد و ما را در رسیدن به کمال انسانی و تربیت نفس خود یاری نمایید. این سطور دلالت ندارد که نویسنده از حجابهای ظلمانی خارج گشته و دارای مقامات انسانیست. تنها مقصود اینست که درسهایی را که از اساتیدی فرزانه فرا گرفته شده را برای دوستان و علاقه مندان نگاشته شود و مورد استفاده آنان قرار گیرد. زیرا که همان استاد فرزانه فرمود:

" معرفت نفس همان روانشناسی و خود شناسی است که اقرب طرق به ماورای طبیعت است و صراط مستقیم خدا شناسی است."